Mẩn đỏ, ngứa rát, nóng da… Đây là một trong các biểu hiện cho quá trình viêm. Có thể nói, viêm là sự báo động của cơ thể, rằng có tác nhân lạ xâm nhập bất hợp pháp và tấn công làn da. Vậy nền tảng của quá trình viêm là gì? Và đâu là cách khắc phục cho những nguyên nhân gây viêm đó?

Khi hiểu rõ cơ chế, Bibala tin là sẽ tìm ra được giải pháp! Cùng Bibala tìm hiểu qua bài viết này nhé!

1. Viêm có vai trò quan trọng gì đối với cơ thể?

Viêm là một phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm bảo vệ và sửa chữa các tổn thương mô hoặc loại bỏ các tác nhân gây hại như vi khuẩn, virus, hoặc hóa chất. Giống như sốt, đây cũng là 1 triệu chứng mà hệ miễn dịch đang hoạt động để chống lại các vật thể lạ (như virus) đang hoành hành trong cơ thể. 

Nhưng nếu như tình trạng viêm bị kéo dài (hay còn gọi là viêm mãn tính), chúng sẽ gây ra những hệ lụy lâu dài hơn. Chẳng hạn như da sẽ xuất hiện các ổ vi khuẩn sưng lên-xẹp xuống mãi không khỏi, hoặc là có những ổ mủ có mùi hôi thối, hay là triệu chứng sưng viêm, nóng đỏ vẫn mãi xuất hiện, thậm chí là vết thương trở nên lâu lành hơn rất nhiều.

Lúc này, ta có thể hiểu rằng không phải viêm nào cũng xấu, mà cũng không phải viêm nào cũng tốt.

Vậy sâu xa hơn, quá trình viêm sẽ được diễn ra như thế nào? Và đâu là viêm có lợi, đâu là viêm có hại cho da?

2. Nền tảng của quá trình viêm

Da là hàng rào bảo vệ chính giữa cơ thể và môi trường bên ngoài. Khi viêm xảy ra, lớp hàng rào này bị suy yếu, dẫn đến sự mất nước xuyên biểu bì da.

Tại thời điểm này, các yếu tố gây hại sẽ tăng cường xâm nhập và tiếp xúc với hệ miễn dịch, dẫn đến các phản ứng viêm như nóng ngứa, đỏ rát diễn ra trên da.

Cytokine - Tạo tín hiệu sinh ra phản ứng viêm

Quá trình viêm bắt đầu khi các cytokine, là những protein nhỏ đóng vai trò truyền tín hiệu và điều phối các phản ứng miễn dịch, được tế bào giải phóng. Các tế bào này có thể là tế bào thuộc hệ miễn dịch hoặc các tế bào không thuộc hệ miễn dịch, nhưng đều tham gia vào quá trình viêm.

• Cytokine có vai trò trung tâm trong việc khởi phát, duy trì và kết thúc quá trình viêm. Tùy vào tính chất, các cytokine có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm viêm, tạo ra một hệ cân bằng động giúp cơ thể phản ứng nhanh chóng khi cần thiết nhưng không gây tổn thương quá mức.
• Cytokine gây viêm (proinflammatory cytokines) như IL-1, IL-6, và TNF-α đóng vai trò chính trong việc kích hoạt và khuếch đại phản ứng viêm. Chúng làm tăng tính thấm của mạch máu, thu hút các tế bào miễn dịch, như bạch cầu, đến các vị trí tổn thương hoặc nhiễm trùng. Tuy nhiên, khi các cytokine gây viêm hoạt động quá mức hoặc kéo dài, chúng có thể gây phá hủy các mô lành, dẫn đến tổn thương mãn tính.

Quá trình viêm lý tưởng là khi các cytokine gây viêm được kích hoạt mạnh mẽ trong giai đoạn đầu để đối phó với tác nhân gây hại, và sau đó được các cytokine chống viêm kiểm soát và kết thúc. Tuy nhiên, sự mất cân bằng giữa hai nhóm cytokine này, đặc biệt là sự ưu thế của cytokine gây viêm, chính là nguồn gốc của nhiều bệnh lý da mãn tính.

3. Viêm kéo dài và vòng lặp của cytokine trong các bệnh da mãn tính

Khi viêm kéo dài, các cytokine gây viêm không chỉ tập trung vào việc tiêu diệt tác nhân gây bệnh mà còn gây ra các tổn thương nhỏ nhưng dai dẳng lên các tế bào và cấu trúc lành mạnh lân cận. Trong bệnh da liễu, tình trạng này thường được nhận thấy rõ ở các bệnh mãn tính như mụn trứng cá, vảy nến hay viêm da cơ địa.

Ví dụ, trong mụn trứng cá, vi khuẩn Cutibacterium acnes kích hoạt hệ miễn dịch thông qua việc giải phóng các cytokine gây viêm như IL-1 và TNF-α. Các cytokine này gây viêm nang lông, dẫn đến sưng, đỏ và hình thành mụn viêm. Đồng thời, chúng làm tăng sản xuất bã nhờn và khiến tuyến bã nhờn bị tắc nghẽn. Kết quả là môi trường trong nang lông trở nên lý tưởng cho sự phát triển mạnh mẽ của vi khuẩn, tiếp tục kích hoạt hệ miễn dịch và duy trì vòng lặp viêm.

Một ví dụ khác là vảy nến, nơi sự mất cân bằng giữa cytokine gây viêm (như TNF-α, IL-17) và chống viêm dẫn đến sự tăng sinh tế bào da không kiểm soát. Các mảng vảy dày, đỏ xuất hiện do tế bào da không có đủ thời gian để trưởng thành và bong ra bình thường. Chính sự tích tụ cytokine gây viêm trong da đã khiến bệnh vảy nến trở thành một tình trạng mãn tính khó kiểm soát.

4. Hậu quả của viêm không kiểm soát trong cấu trúc da

Viêm kéo dài không chỉ dừng lại ở việc gây tổn thương cục bộ mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến toàn bộ cấu trúc da:

Phá hủy collagen và elastin: Các cytokine như IL-6 kích thích sự hoạt động của enzyme MMPs (Matrix Metalloproteinases), dẫn đến sự phân hủy collagen và elastin. Điều này gây ra hiện tượng mất độ đàn hồi, chảy xệ, và gia tăng nếp nhăn trên da.
Suy yếu hàng rào bảo vệ da: Cytokine gây viêm làm giảm sự sản xuất lipid trong lớp biểu bì, đặc biệt là ceramide - thành phần chính duy trì độ ẩm và bảo vệ da. Điều này làm da dễ bị kích ứng, khô và nhạy cảm hơn với các yếu tố bên ngoài.
Tăng sắc tố sau viêm (Post-inflammatory hyperpigmentation - PIH): Viêm kích thích tế bào sắc tố (melanocyte) hoạt động mạnh mẽ, dẫn đến các vết thâm sau mụn, sạm nám hoặc viêm da.
Hơn nữa, viêm kéo dài còn tạo ra stress oxy hóa, khi các gốc tự do được giải phóng liên tục, làm tăng tốc độ lão hóa da.
Đặc biệt, trong các bệnh như vảy nến hay chàm, viêm kéo dài còn làm tăng sinh bất thường các tế bào da, dẫn đến tình trạng dày sừng, bong tróc, gây khó chịu và mất thẩm mỹ.

5. Vai trò quan trọng của việc giảm viêm trong điều trị da liễu

Tập trung vào giảm viêm không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn ngăn ngừa tổn thương lâu dài cho da. Điều này được thực hiện qua các cách tiếp cận khoa học:

Hạn chế các tác nhân gây viêm: Ổn định khuẩn - nấm và hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng chính là một trong các thao tác đầu tay khi giảm viêm, vì đây chính là các tác nhân thường xuyên khởi đầu viêm. Việc ứng dụng các hoạt chất giảm khuẩn không phụ thuộc kháng sinh (như nano bạc, cồn khô, iodine, chlorhexidine, HOCl…) vừa đảm bảo được nhu cầu ức chế tác nhân gây bệnh, vừa ngăn ngừa phát sinh biến chứng khuẩn - nấm kháng thuốc.
Sử dụng thuốc chống viêm: Các thuốc như corticoid hoặc NSAIDs (thuốc chống viêm không steroid) có thể làm giảm nhanh các triệu chứng viêm. Tuy nhiên, việc sử dụng cần được kiểm soát để tránh tác dụng phụ.
Ứng dụng các hoạt chất làm dịu da: Các thành phần như niacinamide, lô hội, vitamin B5, Physavie… giúp giảm viêm nhẹ nhàng, tăng cường phục hồi hàng rào bảo vệ da mà không gây kích ứng.
Chống oxy hóa: Các chất như vitamin C, resveratrol và EGCG (trong trà xanh) có khả năng trung hòa gốc tự do, giảm stress oxy hóa, vốn là một yếu tố kích hoạt viêm.
Ngoài ra, việc duy trì độ ẩm cho da bằng các chất dưỡng ẩm như hyaluronic acid hoặc ceramide giúp phục hồi và củng cố hàng rào da, từ đó giảm nguy cơ tái viêm trở lại.

Mở rộng hơn, một trong những thách thức lớn trong điều trị viêm mãn tính là tái lập sự cân bằng giữa các nhóm cytokine. Việc chỉ tập trung vào ức chế cytokine gây viêm có thể làm suy yếu phản ứng bảo vệ tự nhiên của cơ thể. Thay vào đó, các phương pháp hiện đại nhằm tăng cường các cytokine chống viêm như IL-10 hoặc sử dụng liệu pháp điều hòa miễn dịch để giữ phản ứng viêm trong giới hạn an toàn.

6. Chú trọng giảm viêm - Chiến lược lâu dài

Viêm không phải lúc nào cũng có hại, nhưng cần được kiểm soát đúng cách để ngăn ngừa tổn thương lâu dài. Trong điều trị da liễu, giảm viêm không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn bảo vệ cấu trúc và chức năng của da. Việc này không chỉ mang lại lợi ích thẩm mỹ mà còn giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người mắc các bệnh lý da.

Đối với Bibala chúng mình, giảm viêm ắt hẳn luôn là bước đầu tiên, nhưng không thể tách rời với việc xây dựng một hàng rào bảo vệ da khỏe mạnh, kết hợp chế độ chăm sóc da phù hợp và lối sống lành mạnh để duy trì hiệu quả chăm sóc da lâu dài.